Το πρωινό είναι το πρώτο γεύμα που παίρνουμε μετά από πολύωρη νηστεία, που αν και μπορεί να φτά- σει, για κάποια άτομα, μέχρι και τις 12 ώρες, για τα άτομα με σακχαρώδη διαβήτη είναι απαραίτητο κα- θημερινά, ανεξάρτητα από το είδος της θεραπείας. Το πρωινό είναι εκείνο το γεύμα που διακόπτει την περίοδο νηστείας ή αλλιώς την περίοδο μη λήψης φαγητού (Στην Αγγλοσαξωνική γλώσσα break the fast=Breakfast). Το πρωινό είναι το γεύμα που προμηθεύει το σώμα και τον εγκέφαλο με την απαραίτητη ενέργεια και τα θρεπτικά συστατικά που χρειάζονται, μετά την περίοδο του νυχτερινού ύπνου, κατά τη διάρκεια του οποίου ο οργανισμός συνεχίζει να χρησιμοποιεί τη γλυκόζη του αίματος ως καύσιμο για όσες διαδι- κασίες συνεχίζονται και στον ύπνο. Έτσι, είναι το γεύμα που στόχο έχει να ρυθμίσει καλύτερα τα επί- πεδα της γλυκόζης του αίματος και να κινητοποιή- σει τις καύσεις του σώματος, μετά από την πτώση του μεταβολικού ρυθμού κατά της διάρκεια του ύπνου. Ειδικότερα βέβαια, σε άτομα με ινσουλινοθεραπεία και εντατικοποιημένα σχήματα η παρουσία του πρω- ινού είναι αδιαμφισβήτητη, αφού η απουσία του θα οδηγήσει άμεσα σε υπογλυκαιμικές κρίσεις και αδυ- ναμία ρύθμισης του διαβήτη. Στο πρωινό πρέπει να συμπεριλαμβάνουμε πάντα τρόφιμα με φυτικές ίνες (διαλυτές και αδιάλυτες λυτες), μέσα από δημητριακά πρωινού, ψωμί ολικής άλεσης παξιμάδια κρίθινα, σε συνδυασμό με τρό- φιμα που αποτελούν πηγές πρωτεϊνών, όπως ημιο- αποβουτυρωμένα γάλατα, γιαούρτια, τυριά χαμη- λών λιπαρών, αβγό ή αλλαντικά από γαλοπούλα με λίγα λιπαρά και αλάτι.
Στην Ελλάδα μεγάλο μέρος του γενικού πληθυσμού, αλλά και των ατόμων με διαβήτη (κυρίως τύπου 2 που ρυθμίζονται με δίαιτα ή χάπια) δεν παίρνει πρω- ινό, παρά μόνο όταν βρίσκεται σε περίοδο διακο- πών ή τα Σαββατοκύριακα. Ενώ στη διάρκεια του χρόνου περισσότεροι από οκτώ στους δέκα ενήλι- κες που δηλώνουν πως είναι αδύνατον να φάνε κα- νονικά το πρωί, όταν βρεθούν σε ξενοδοχείο που σερβίρει πρωινό καταναλώνουν μεγάλες ποσότη- τες, με επιλογές τροφίμων που απέχουν πολύ από τις καθημερινές τους επιλογές. Όσον αφορά στα παιδιά, αν και αυτά παίρνουν καθημερινά πρωινό τα πρώτα χρόνια, το γεύμα αυτό σταδιακά βγαίνει από το ημερήσιο πρόγραμμα από τη στιγμή που αρ- χίζουν να πηγαίνουν στο σχολείο. Σε μελέτη του Τμήματος Προληπτικής Ιατρικής και Διατροφής στο Πανεπιστήμιο Κρήτης βρέθηκε πως τα νήπια και τα παιδιά προσχολικής ηλικίας τρώνε καθημερινά ένα πλήρες γεύμα το πρωί (συνήθως αυτό περιλαμβά- νει δημητριακά με γάλα ή 1 τοστ με γάλα, καθώς και χυμό φρούτων), αλλά μετά την ηλικία των 7-8 ετών το πρωινό αρχίζει να γίνεται όλο και πιο σπά- νιο. Σε μεγαλύτερες ηλικίες, όταν τα παιδιά φτάσουν στην ηλικία των 10-17 ετών, το 30-40% των παιδιών δεν τρώει το πρωί. Τα πράγματα χειροτερεύουν ακόμα περισσότερο στους ενήλικες, όπου, όπως φάνηκε από την έρευνα, το 22% πίνει μόνο καφέ ή ούτε κι αυτόν, ενώ οι περισσότεροι καταναλώνουν ένα κουλούρι ή ένα σκέτο κρουασάν. Σε έρευνα 1300 ατόμων άνω των 15 ετών που έγινε στις αρχές του 2006 από το Ίδρυμα Δασκαλόπουλου βρέθηκε ότι: 4 στους 10 Έλληνες φεύγουν από το σπίτι πα- ραλείποντας τη λήψη πρωινού γεύματος. Αν εξαι- ρέσουμε και όσους πίνουν μόνο ένα καφέ ή 1 πο- τήρι γάλα φτάνουμε στο 50% του πληθυσμού. Όσοι παίρνουν πρωινό κάνουν συνήθως καλή επιλογή τροφών. Σε έρευνα του Ερευνητικού Πανεπιστη- μιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγιεινής βρέθηκε πως μόλις ένα 51,4 % του συνόλου των παιδιών παίρνει πρωινό τις καθημερινές, ενώ τα σαββατοκύριακα- που δεν υπάρχει σχολείο- το ποσοστό αυτό ανε- βαίνει στο 74,4%.
Το πρωινό είναι ένα σημαντικό γεύμα που παίζει καθοριστικό ρόλο στην διατροφική πρόσληψη των παιδιών. Πολλές μελέτες έχουν δείξει πως παιδιά που αποφεύγουν να πάρουν πρωινό έχουν σημα- ντικά χαμηλότερη ημερήσια πρόσληψη θρεπτικών συστατικών. Σε 20ετή μελέτη στις USΑ (Bogalusa Heart Study) σε 504 παιδιά και ενήλικες δείχθηκε πως όσοι δεν έπαιρναν πρωινό προσελάμβαναν λιγό- τερη ημερήσια ενέργεια, βιταμίνες (π.χ.A,E,D,B6) και μέταλλα (π.χ. ασβέστιο, μαγνήσιο, φώσφορο), από όσα έτρωγαν πρωινό. Αναφέρεται επίσης ότι είναι πιθανό να μην καλυφθούν αυτά τα στοιχεία από άλλο γεύμα της ημέρας. Ένα ιδανικό πρωινό θα πρέπει να καλύπτει το 25% της συνιστώμενης ημερήσιας ενέργειας και το 25% της ημερήσιας συνιστώμενης πρόσληψης (ΗΣΠ) για την πρωτεΐνη. Ακόμα, είναι σημαντικό να αποφεύ- γονται επιλογές με μεγάλη περιεκτικότητα σε ζάχαρη (Στο διάγραμμα δίνονται σχετικά παραδείγματα). Σε μια μελέτη που προέρχεται από κέντρο στη Γαλ- λία, οι υδατάνθρακες παρείχαν το 57-62% της ενέρ- γειας του πρωινού, οι πρωτεΐνες το 11-13% και τα λιπαρά το 27-30%. Το πρωινό κάλυπτε κατά μέσο όρο το 12-18% της συνολικής ημερήσιας ενέργειας, ενώ συνεισέφερε άνω του 50% της ΗΣΠ για τη βι- ταμίνη B2 σε παιδιά, καθώς και άνω του 20% της B1 και 10-15% της A, της B6 και της C. Η συνει- σφορά του πρωινού στην κάλυψη των αναγκών σε ιχνοστοιχεία ήταν 45% της ΗΣΠ για το ασβέστιο, 33% της ΗΣΠ για το μαγνήσιο και 10-15% για σί- δηρο, χαλκό και ψευδάργυρο. Σε μια μελέτη από την Αυστραλία όπου συμμετεί- χαν 10.851 άτομα, 19 ετών και άνω, η Εθνική Έρευνα για τη Διατροφή της χώρας έδειξε πως όσα άτομα έπαιρναν τακτικά πρωινό είχαν πιο επαρκή συνο- λικά δίαιτα και ιδιαίτερα τα άτομα άνω των 65 ετών. Όσα άτομα δεν έπαιρναν πρωινό ήταν πιο πιθανό να παρουσιάσουν ανεπαρκή πρόσληψη θρεπτικών συστατικών και πιο συγκεκριμένα θειαμίνης, ριβο- φλαβίνης, ασβεστίου, μαγνησίου και σιδήρου. Δεν υπήρχε καμιά διαφορά όσον αφορά στο λίπος και το Δείκτη Μάζας Σώματος, ανάμεσα στις δύο κα- τηγορίες, ενώ όσα ενήλικα άτομα κατανάλωναν πρω- ινό είχαν γενικά καλύτερη δίαιτα.
Τα δημητριακά είναι το πιο διαδεδομένο πρωινό για πολλά κράτη και πολλές ηλικιακές ομάδες. Μια με- λέτη από το Εδιμβούργο έδειξε ότι τα δημητριακά κάλυπταν το 14% της συνολικής ενέργειας και το 9-16% των μικροθρεπτικών συστατικών της συνο- λικής δίαιτας. Όσα παιδιά περιλάμβαναν δημητριακά στο πρωινό τους είχαν δίαιτες διατροφικά πιο συ- μπυκνωμένες και χαμηλότερες σε λίπος από όσα δεν κατανάλωναν ή τρώγανε πιο αραιά πρωινό. Τα επίπεδα των βιταμινών Α, φυλλικού οξέος και σιδή- ρου ήταν χαμηλότερα από τις ΗΣΠ στα παιδιά που δεν έπαιρναν πρωινό. Tακτικοί καταναλωτές δημη- τριακών πρωινού κατά 80% κατανάλωναν μετρίου και υψηλού ενεργειακού φορτίου πρωϊνά που πα- ρείχαν άνω του 25% της ΗΣΠ για ενέργεια. Αντί- θετα, όσοι δεν κατανάλωναν δημητριακά πρωινού, άνω των 50% κατανάλωναν πρωινά γεύματα που παρείχαν λιγότερο από 15% ΗΣΠ για ενέργεια.
Έφηβοι που κατανάλωναν μεγαλύτερες ποσότητες ασβεστίου και γαλακτοκομικών στα πρωινά τους έχουν υψηλότερη πρόσληψη ασβεστίου και γαλα- κτοκομικών την υπόλοιπη ημέρα. Σε μια μελέτη παι- διών από τη Μαδρίτη, 65% των αγοριών και 80% των κοριτσιών ηλικίας 9-13 ετών είχαν πρόσληψη ασβεστίου χαμηλότερη από τις γενικές συστάσεις. Αποφεύγοντας το πρωινό ή τρώγοντας ένα διατρο- φικά φτωχό πρωινό μπορεί να δώσει εξήγηση γιατί πολλοί Αμερικανοί έφηβοι έχουν χαμηλή πρόσληψη ασβεστίου. Μελέτες που έγιναν στις USA από τις αρχές του 80 έχουν δείξει τις ευεργετικές συνέπειες της κατανάλωσης πρωινού στη βελτίωση της συνο- λικής διατροφικής πρόσληψης, ειδικότερα όσον αφορά στα στοιχεία που προέρχονται από τα γαλα- κτοκομικά, όπως είναι το ασβέστιο.
Τα δημητριακά πρωϊνού συνεισφέρουν σημαντικά στη συνολική διαιτητική πρόσληψη του φυλλικού οξέος. Μελέτη από τις ΗΠΑ έδειξε πως προσφέ- ρουν το 16,1% του φυλλικού οξέος στους άντρες και το 18,6% των γυναικών και μέχρι το 30% στα παιδιά. H περιεκτικότητα των περισσοτέρων δημη- τριακών πρωινού καλύπτει το 25% της ΗΣΠ, ενώ μπορεί να καλύψει μέχρι το 100%-320% της ΗΣΠ (ειδικότερα όσα είναι πλούσια σε όλο το φύτρο του σιταριού). Ενώ η σύσταση για καθημερινή πρόσληψη του φυλλικού οξέος είναι 400 μg/ημέρα, μια μερίδα δημητριακών μπορεί να φτάσει τα 1000 μg/ημέρα.
Μελέτες δείχνουν πως ένα σωστά ισορροπημένο πρωινό συμβάλλει σε ένα υγιές βάρος και στη μει- ωμένη πρόσληψη λίπους κατά τη διάρκεια της μέ- ρας. Μελέτη από τις ΗΠΑ δείχνουν πως όσα παιδιά τρώνε πρωινό έχουν πιο υγιές βάρος από όσα το αποφεύγουν. Γυναίκες που έτρωγαν πρωινό πάνω από 7 φορές στις δύο εβδομάδες ζύγιζαν 3,6 κιλά λιγότερο κατά μέσο όρο, από όσες έτρωγαν σπα- νιότερα ή καθόλου. To ποσοστό εμφάνισης του Συν- δρόμου Βραδινής Υπερφαγίας αυξάνει σε υπέρ- βαρα άτομα και σε άτομα που αποφεύγουν τη λήψη πρωινού. Μελέτη στη Γαλλία έδειξε πως τα υπέρ- βαρα παιδιά τρώνε λιγότερο στο πρωινό και περισσό- τερο στο δείπνο από τους λεπτούς συνομηλίκους τους. Φινλανδική μελέτη του 2003, που μελετούσε διατροφικές συνήθειες 16χρονων και των γονιών τους, έδειξε πως όσοι από τους εφήβους αλλά και τους ενήλικες δεν έπαιρναν πρωινό, παρουσίαζαν υψηλότερες τιμές δείκτη μάζας σώματος. Πολλές μελέτες έδειξαν πως όσα άτομα παίρνουν πρωινό έχουν συνολικά χαμηλότερη πρόσληψη λί- πους και καταναλώνουν λιγότερα σνακ μέσα στην ημέρα, ενώ ενήλικες που μπόρεσαν να διατηρήσουν την απώλεια βάρους τους έπαιρναν πρωινό σχεδόν καθημερινά.